Enharmonische tonen
In de zwarte vakken op de buitenste cirkel staan steeds 2 namen vermeld. Dit zijn enharmonische tonen. Dit soort tonen klinken bijna hetzelfde maar de namen zijn verschillend.
Bij gelijkzwevende stemming zit hier geen hoorbaar verschil tussen deze z.g. kruis en mol tonen.
Bij de reine stemming zit er wel een klein hoorbaar verschil tussen de enharmonische tonen.
De juiste naam is afhankelijk of de toon een halve toon verlaagd of verhoogd wordt. zie ook Laddereigen enharmonische tonen
Wil je een zuiver akkoord spelen moet je dus de juiste enharmonische tonen spelen, anders klinkt het een beetje vals.
Voorbeeld
Als je A verhoogt noem je het Ais (A#).
Als je B verlaagt noem je het Bes (Bb).
Echter beide tonen klinken hetzelfde als ze gespeeld worden op een een piano of gitaar. Dit komt omdat een piano en gitaar gelijkzwevend gestemd zijn. Er is dan geen verschil tussen deze Ais en Bes. Akkoorden klinken daarom niet altijd even zuiver op deze instrumenten.
De juiste enharmonische toon kiezen
In de zwarte vakken en de halfronde openingen van de draaischijf staan steeds enharmonische tonen vermeld.
De naam die je moet kiezen is dus afhankelijk of de naastliggende toon verlaagd of verhoogd moet worden en dit is weer afhankelijk van de toonladder waartoe de toon behoort. Zie hoofdstuk ‘Toonladders‘.
Extra toelichting
Enharmonische tonen behoren bij de reine stemming.
Indien je niet de juiste enharmonische toon speelt, speel je dus een beetje vals.
Enharmonische tonen: Voor gitaar en piano klinken deze tonen dus hetzelfde, omdat ze op dezelfde toets of fret gespeeld worden. Deze instrumenten zijn namelijk gelijkzwevend gestemd en bezitten daardoor maar 12 tonen per octaaf.
De enharmonische tonen hebben wel een verschillende naam. Het is afhankelijk van de toonladder welke naam gegeven moet worden, of anders gezegd, welke tonen een kruis of een mol krijgen.
In de popmuziek wordt veel met met keyboard en gitaar gespeeld. Met deze instrumenten is het niet mogelijk de juiste enharmonische tonen te spelen omdat deze instrumenten maar 12 tonen per octaaf bezitten. Met deze 12 tonen uit de gelijkzwevende stemming is het niet mogelijk om elke toonladder exact zuiver te spelen. Hier zijn meer tonen voor nodig. De gelijkzwevende stemming is een compromis, dat gemiddeld, ongeveer zuiver klinkt in elke octaaf.
Echter een zanger of een violist in een klassiek orkest is in staat om zuiver (lees: niet vals) de juiste enharmonische toon ten gehore te brengen. Hier wordt dan ook gespeeld volgens de reine stemming in plaats van de gelijkzwevende stemming. Hier maakt het wel verschil of de goede enharmonische toon gespeeld wordt. Er zijn minstens 17 tonen per octaaf die gespeeld kunnen worden. De 7 majeur laddertonen + 5 kruisen en 5 mollen voor de tussenliggende tonen. Bovendien is het mogelijk dat door transponeren van toonladders dubbele kruisen of dubbele mollen ontstaan waardoor het aantal enharmonische tonen verder toeneemt.
Bij de reine stemming wordt het octaaf ook in 12 delen verdeeld. Echter elk deel bevat niet één toon, maar een toongebiedje met enharmonische tonen.
REINE STEMMING
Een reine stemming gebruikt de boventonen afkomstig van één grondtoon (de Tonica) om alle overige toonladdertonen mee te stemmen. Het is gebasseerd op een natuurkundig verschijnsel waarbij deze boventonen steeds een veelvoud zijn van de frequentie van de tonica. Als men alleen de best klinkende boventonen gebruikt (die met een gunstige frequentie verhouding) ontstaan de reine tonen van de majeur toonladder. Goed samenklinkende toon frequenties verhouden zich bijvoorbeeld als 1:2 (octaaf), 2:3 (kwint) of 3:4 (kwart)
Rein gestemde piano
Stel dat een piano rein gestemd is in bv. C majeur dan kan men alleen in deze C maj toonladder rein spelen. Dit is een nadeel als je ook in andere toonladders het muziekstuk wilt spelen. Theoretisch moet de piano voor elke andere toonladder opnieuw gestemd worden op de boventonen van die nieuwe Tonica.
Valse tonen
Een enkel noot klinkt niet vals. Pas als 2 tonen samen klinken kan door onderlinge interferentie het geluid onaangenaam (vals) worden. De kunst bij het stemmen is om steeds 2 of 3 tonen samen zuiver te laten klinken. Dit doe je dan door gebruik te maken voor goed samen klinkende frequentie verhoudingen die voortkomen uit de reine stemming.
bijvoorbeeld als 1:2 (octaaf), 2:3 (kwint) of 3:4 (kwart) Of bij een majeurdrieklank als 3:4:5. Zowel in theorie als in de praktijk is het helaas niet mogelijk om alle denkbare toon combinaties binnen een toonladder zuiver te laten klinken. Een stemmer moet een keuze maken op welke intervallen hij gaat optimaliseren. Het stemmen is een vak apart.